Det var retteleg ein våt sumar, sumaren som kvarv, ein av dei aller verste. Skodda og regn, regn og skodda um einannan til at ein mest kunde tru at sola hadde streika. Likevel var ungdomen so sterk i trua at han lyste til fjelltur.
«Eg skal våga de fær», meinte gamlefolket. Ungdomen sa ikkje noko. Dei berre las vêrmeldingane, glytte burt på barometeret, kika uppi lufti og levde i vona. So kom laurdagen med nokorlunde bra vêr og vona vaks.
Sundagsmorgonen vakna eg tidleg; eg torde mest ikkje røra meg, låg berre og lydde. Var det som det draup? Eg kunde ikkje høyra noko, berre ein liten fugl kvitra so glad i den tidlege morgonstunda. Eg våga letta på hovudet og glytta ut gjenom glaset. Stabburstrappa var turr. Det regnde altso ikkje. Eg reiste meg halvt i senga for å sjå betre. Og verkeleg, rett over Grøthornet såg eg ein liten flekk av den blå himmelen. Men yver Fossholtinden låg skodda skodda som ei mjuk, pløsa huva.
Eg fekk klæda på meg i ei snøggvenda og kom meg ut. Ein blå glytt her og kvar og skodde på dei høgste fjelltoppane. Ja, dette vart visst dragsmål, det, kven skulle vinna, skodda eller sola? Ein fekk vona det beste i lengste laget, og på den vona vart ryggsekken pakka. – Mat, koppar, kaffimjølk, ikkje noko vart gløymt.
«De må berre ta på dykk klæde», sa ho mor. «Å, ja», svara me utan å meina noko større med det. Ho mor hev stødt slik umsut for desse klæda, ho, nett som me ikkje skulde vera vaksne folk med vet og forstand, me og. «De må ta dykk stavar», ropa ho, etter oss. Ja, det var sant, det hadde me nær gløymt kor vaksne me var. Eg var heppeleg og fann meg ein traust ein av selje.
So byrja då uppvegen. Hadde me berre vore kome uppom skogen, ynskte me. Den som hadde flygemaskina, meinte sume. Ja, tenk dykk det, senda bod etter flygemaskina for ungdomen skal gå på fjelltur, ein augneblink, ein minutt eller tvo, og me kunde byrja leggja oppunder kaffikjelen på Grøthornet. Når me var ferduge med kaffien, kunde me ta oss ein tur burtpå Bergehornet og «springja enkje», so ein snartur på Tryhornet og høyra eit fyredrag eller tvo, so derfrå og på Fossholtinden og verta fotografera, og var det vitjarhelg på Høgebakken, so kunde me glytta inn til dei og. Du og du, den som fekk vera ungdom femti år heretter!
Uppyver bar det då likevel, um ikkje nett med maskinfart.
Då me var komne uppom skogen, skræmde me mest vitet av nokre sauer. Me måtte visst taka oss reint fæle ut i deira augo. Fyrste snudde dei seg mot oss heile flokken og stod og trappa. Det var ikkje godt å vita kor ein skulde taka det, kva den trappinga skulde tyda. Eg tok det nærast som eit motlegg og tenkte meg at på vårt mål vilde det tyda umlag dette: «Uvedkommende forbydes adgang». Då dei såg me ikkje brydde oss um det, snudde dei, og då kann det henda dei sprang. Å du store tid, ikkje um dei hadde alle verdsens løvar og tigrar i hælane på seg, kunde dei springa meir. Kva dei tykte um oss, må dei sjølve vita, me tenkte berre godt um dei, me.
Var det langt upp på røra, må tru? Der var ein stein der uppe, nett i himmelsjå, skal tru um ikkje han var uppå røra. Jau, du kann no berre tru det. Då me var komne dit upp, var der ei rør lenger uppe og so ei ovanfor den att, komne dit var der endå ei til. Det såg mest ut til at me aldri kom upp under «rafta».
Eg skal seia dykk, då eg var barn trudde eg himmelen låg ned på fjellrøra, og når eg kom dit upp, so var det nett som å koma burtunder rafta på eit hus. No er eg vaksen og so klok at eg veit ikkje kvar himmelen er.
Endeleg kom me då so langt at det byrja flatna, og husi nedi dalen såg me ikkje meir til. So friskt og lett det var her uppe, ein kjende seg uppattnya. Og slik ei utsyn då! Fjelltopp ved fjelltopp, med snø på, mykje snø; meir enn vanlegt; for sumaren hadde ikkje vore sumar i år anna i namnet. Verst var det for fjellblomane, desse fagre, angande blomane med so kort eit liv. Issoleia stakkar vann visst knapt å få hovudet yver molda i år.
Utyver var det øyar og skjer, holmar og nes, og so storhavet utanfor. Eg laut minnest kva som stod i dei gamle geografiane våre: «For ørnen må Norge se ut som et i mangfoldige tunger og spidser utklippet ark papir».
Me er på høgda og det hallar nedyver, me er altso komne attum Grøthornet. Beste og laglegaste plassen vart utteken til lægerplass, gruva vart bygd og kaffikjelen kom yver. Men den gruva hadde ein leid feil, ho rauk so «inn». Um det var arkitektane eller vindstøet si skuld, det veit eg ikkje. Nok er det, kokkane vart både svarte og surøygde og klaga seg gjorde dei som ventande var. Der var kje verande i hus, sa dei, so rauk ho «inn» denne gruva.
Attåt alt gjorde dei den uppdaginga at kaffien var umalen og kaffikverna att nedi dalen. Ja, no var gode råd dyre, skikkeleg dyre og. «Å, me finn upp ei ny», var det ein som fyreslo. Ei ti minuttar etter var kverna uppfunnen, fabrikera og teken i bruk. Det lyder noko amerikansk dette her; men det er verkeleg sant. Hadde no berre ikkje uppfinnaren vore for dyr på patenten.
So var det denne stakkars kjelen som aldri vilde koka upp meir. No var veden snart uppbrend, kva skulde me so gjera? «Me lyt visst ofra stavane våre», var det ein som sa. Men då tok eg fastare tak kring seljestaven min og lova at fyrr eg ofrar han, fyrr skulde eg drikka kaffien halvlunka. Seint og sidan vart han då ferdig, og nista kom fram.
Matsalen på Grøthornet er stor og rømeleg, so der var god sitjeplass til alle saman. Og no skal eg seia dykk kaffien fekk skrepp. Han var «umåteleg god», «fælt god», «forfærdeleg god», «nydeleg», «briliant». Sidan kom det ut eit slik leidt snakk at han skulde ikkje vera skikkeleg uppkokt eingong.
Då me var ferdige med maten, flutte me frå matsalen til fyredragssalen som er minst like so rømeleg. Der fekk me høyra mykje gildt. Dei tvo legender, – um «Mariabarnet» og «han som skulde ha den sterkaste til fadder åt barnet sitt», kjem eg seint til å gløyma. Eit lærerikt stykke um noko tobakksgreida fekk me seinare. Song og musikk hadde me og. «Der ligger et land mot den evige sne», og «Millom bakkar og berg ut med havet» klang ljost og sterkt der uppe.
Fleire stykke hadde me seg kikar. Ein stor, svær var der som det skulde vore sett mykje isbjørn i, sa dei. Eg og fekk låna han; men eg såg ingen isbjørn.
Sidan heldt me på med ymse leikar. «Tri mann i vinden», «hauk og duva», «enkje» og fleire. Ja, der skal eg seia dykk dei tok ikkje sorga tungt, korkje enkjone eller enkjemennene. Ikkje fyrr hadde dei misst maken sin, so var det å renna avstad etter ein ny alt dei orka. Og like glade såg dei ut kor ofte dei bytte.
Ein ting laut eg grunda på, og det var kor der hadde sett ut dersom leikarvollen vår hadde vore ei attelega. Men grassvoren uppe på Grøthornet visste å halda i hop, han, kulturen hadde ikkje nått i han enno.
Storesteinen uppe på Grøthornet, – ja, for han måtte det vel vera ein innhaldsrik dag. Fyrst tente han som upplagsstad for hattar, huvor, ryggsekkar, stavar og ymse anna, sidan gjorde han tenesta som songtribuna, og til slutt skulde han vera symbol på gamle Noreg, med di haukane, duvone, enkjone og enkjemennene og alle dei andre som slo ring kring han, og hand i hand song fedrelandssalmen.
So farvel då alt der uppe, farvel stein, tuva, snøbrede, leikarvoll, farvel fjellelv, med den evige songen din, farvel, farvel alt saman, næste sumar kjem me att.
So stemnde heile flokken burtyver snøbreden; me skulde frampå Sletteheia og gå ned der, beint ned med Ulshamarskogen. Skodda kom òg veltande no. Ja, no kunde ho gjerne koma, me hadde havt ein gild fjelltur, og no var me på heimveg.
Då me kom ned i bratta, vart «mannefallet» heller stort. Men det var visst ingen som tok det tungt, korkje dei som fall, dei som vara dei til, eller dei som var uvedkomande. Dei som ikkje hadde gjenge der fyrr, var åt og småskjente for vegen. Han var både bratt og våt, sa dei. Me som lest vera betre kjende, sa ikkje noko. Då me kom nedatt, fortalde gamlefolket at me hadde leita upp verste plassen som beid. Der skulde vera betre både lenger heime og lenger framme.
No kunde ein tru det var ikkje meir å fortelja um denne fjellturen; men no skal de høyra. Det er noko som heiter konsekvenserne, dei melde seg dagen etterpå. Tvert i mot det me var vande vart det høyterre. Me hadde ei mengde høy sjølvsagt, og eg var so forderva i føtene. Eg okra og sprang det eg vann, stava meg på riva og småjamra meg når ingen såg eller høyrde meg. Når eg skulde til å høyra var det like gale med mesteparten av dei andre og. Sume gav skulda på uppstiginga, andre på springinga uppe på Grøthornet. Kva som var rett, veit eg ikkje, og det same kann det vera. Fjellturen var gild, han. Lenge, lenge vil han leva i minnet.
Or De unges ven, nr 13/1929.