Meny Lukk

Premiering av tre ishavsmannskap, 1909

Belønningerne til fangstmændene. Utdeltes i Fiskerhjemmet igaar.

Som allerede for længe siden bekjendt, har den danske stat paa en smuk maate paaskjønnet de søndmørske fangstmænd, som i sommer utførte meget arbeide for at bringe post til og fra «Danmarksekspeditionen» paa Grønland. Fra den danske stats side var der uttalt ønske om at utleverelsen av belønningerne maatte finde sted paa en høitidelig maate. Dette var imidlertid ikke saa liketil, da saavel fangstmæned som fiskere sjelden er samlet. Imidlertid hadde det til igaar lykkes at faa samlet Fiskerhjemmet store sal omtrent fuld av fiskere og skippere. Desuten var der talrike repræsentanter for byens handelstand og endvidere ordføreren.politimesteren, den danske konsul, hr Joak. Andersen m.fl. Av de 29 mænd, som skulde motta belønningerne, var de allerfleste tilstede. Salen var dekoreret, og det hele virket smukt og høitidelig.

Byfogd Rønneberg gjorde i korte drag rede for Danmarksekspeditionen og for det søndmørske fangstmænds tur op for at træffe danskerne og levere og motta posten. Den 5. august kom «Havfruen» med den første besked, deriblandt om Mylius Erichsens død, og kort efter kom «Vesterisen» og «Sjøblomsten».«Vesterisen» hadde posten, og da fik man jo fyldigere besked. Dette har bevirket, at den danske stat har besluttet, at der skal skjænkes hver av skipperne et guldur med inskription, og den danske konges navnezifer med krone over, samt 2000 kr. til fordeling blandt mandskaperne. Da det var 26 mand, blev det kr. 76,92 paa hver.

Derpaa blev først urene leveret til de tre skipperne og pengeløpene til de andre. Vi gjengir her en navnefortegnelse over samtlige.

«Vesterisen»:

Kaptein P. Trandal, skytter R. Fæstø, J. Aursnes, mandskap Joh. Barstad, B.K. Rønning, Paul Urke, Karl O. Slinning, Simon Nilsen, Kristian Fiksdal, stuert E.H. Hofseide.

«Sjøblomsten»:

Kaptein P. Lillenes, skytter R. Moltudal, Oscar Strand, mandskap N. Kviletu, Lars Moltumyr, Olaf Lilleø, Peder Nedrelid, Sverre Bruland, Ole Skrubbenes, stuert Egil Hernes.

«Havfruen»:

Kaptein L. Brandal, skytter Ole Eiken, Knut Vartdal, mandskap Kr. Aasmo, Ole K. Myklebust, Nils Nevstad, Lars Tomsen, Johan Fiksdal, stuert Ole Kvien.

Etter overleverelsen uttalte byfogden følgende: Disse fangstmænd har gjort ære paa sit land, sin bygd og sin stand. Den danske stat har fundet, at de har utvist baade offervilighet og mot, og maatte det altid være et karaktertræk hos vaare fiskere og fangstmænd. Jeg vil utbringe et leve for disse fangstmænd (3 gange 3 hurra). Derpaa blev det utbragt et leve Danmark, som har vist denne paaskjønnelse (ogsaa 3 gange 3 hurra).

Skipper Trandal bragte derpaa paa egne og kammeraters vegne en tak. Han uttalte: Dette kommer overraskende. Vi skylder Danmark stor tak. Ti det, vi har gjort, ansaa vi for vor pligt og ventet ingen belønning der for. Jeg vil ogsaa takke byfoged Rønneberg, som har faat dette til paa en saa festlig maate. Og tak til alle, som har vist os den ære at møte op. Tak!

Dermed var høytideligheten tilende.

*

Efter hvad vi erfarer, skal der igaaraftes ha været en privat tilstelling til ære for disse fangstmænd.

Søndmørsposten 1. februar 1909

Danmark-ekspeditionen (1906-08) skulle kartlegge Nordaust-Grønland, eit til då uutforska land. 28 mann drog med skipet «Danmark» frå København sommaren 1906.

Avisa Morgenbladet refererte 6. august 1908 eit telegram frå Ålesund: «Sælfangeren «Havfruen» er inat ankommet hertil fra Grønland, hvor den har drevet Fangst sammen med to andre Sælfangere «Vesterisen» og «Sjøblomsten». Disse tre Skibe har den 10de juli truffet Danmarksexpeditionen ved Kap Bismarck, 78 Grader nordlig Bredde, og afleveret Post… «Vesterisen» og «Sjøblomsten» er endnu ikke indkommet til Aalesund».

Eit nytt telegram same dag fortalde at «Fangstfartøierne «Havfruen», «Vesterisen» og «Sjøblomsten» laa ved Kap Bismarcks Østside, paa 76de (sic) og 74de Breddegrad, medens Danmarksexpeditionen laa ved Kap Bismarcks nordvestre Side, ca 10-15 Km. fjernet fra Fangstfartøierne. «Havfruen»s Skipper, Lauritz Brandal, var ombord i Danmarksexpeditionens Skib og erfarede» at ekspedisjonsleiaren Ludvig Mylius-Erichsen og «to Ledagere» var omkomne i ein «Snestorm… Expeditionen laa indefrosset i Isen, men det antoges, at den vilde komme løs i Løbet av 8-14 Dage… Fangstfartøierne har været saa langt mod nord, som Kartet viser, og længere end nogen tidligere Fangstexpedition. 13 Mand af den danske Expedition var ombord paa de Aalesundske Fartøier».

Knut Vartdal: Før selfangarane reiste heimanfrå om våren, var det medsendt post frå Danmark til Den danske overvintringsekspedisjon, som då hadde lagt 2 år innafor Kap Bismarck på Aust-Grønland. Grønland var ikkje kartlagt lenger nord då. Ekspedisjonsskip var den tidlegare norske selfangarbarken «Samson» og heitte no «Danmark». Det var uttalt ynskje frå dansk side at det ville vera bra å få posten fram.

Etter at vi var ferdig med fangsten ute i isen la skipperane på «Havfruen», «Vesterisen» og «Sjøblomsten» lag for tur under land etter kvalross. Det var no ikkje lite eventyrlyst med i spelet. Kanskje kunne det lukkast å nå fram til «Danmark» med posten.

Ingen norsk selfangar hadde vore so langt mot nord på Aust-Grønland. Isen var bra slakk, det gjekk bra fort å koma under land ved Hvalrossøya. Ikkje kvalross å sjå. Vi siglde nordover i stor landvoke til vil kom til Sjannøy og nordover mot sydenden av Kaldelvaøya. Det vart no tettare is, mykje skodde og ofte flau vind. Vi måtte ofte buksere skutene med fangstbåtane for å kome forbi knip i isen.

Etter å ha arbeidd med dette tre-fire dagar, vart det bra landvoke igjen, og vi kryssa nordover. Til slutt fekk vi frå topptunna sjå riggen til «Danmark» over eit lågt nes, som den låg innafor, framleis i fast is. Det vart stor stas og vitjing i 2 dagar med skipperane. I denne tida låg vi tre skutene fortøydd til landflora utanfor neset.

Truleg tre av karane på «Havfruen» var vartdalingar: Knut Vartdal (1887-1959), Ole Kvien (1871-1945) og Ole K. Myklebust (kan vere feil for Ole S. Myklebust). På «Vesterisen» fann ein Rasmus Festø (1887-1971), som vart ålesundar, og Johan Barstad (mykje truleg han som i 1910 utvandra til USA og vart heitande John Benson». Skipperen på skuta deira, Peder Trandal (1880-1963), hadde med seg mange andre hjørundfjordingar. Peder og kona Olina frå Melbø i Barstadvika busette seg på Gåseid i Borgund.